Otomotiv sektöründe yakın zamanda gündemimizi işgal eden ve çevresel duyarlılık sebebiyle oldukça büyük bir öneme sahip olan ELV kavramı ile tanıştık. Kısa açılımı end-of-life vehicles olan ve nimetlerinden faydalanmış olduğumuz otomotiv teknolojinin olumsuzluklarını bir şekil de topluma ve geleceğimize zarar vermeyecek şekilde bertaraf edilmesini içeren bir çalışma örneğidir. İlk çalışmaları 1990 larda başlamış olan ELV yönergeleri, otomotiv üretici ve dağıtıcılarına, ekonomik ömrünü tamamlamış araçlarının geri toplanması ve uygun şekil de tekrar kullanımı veya bertaraf edilmesi konularından sorumluluklar yüklemektedir.
Dünyada otomotiv üretimi 1980 lerde 35-40 milyon civarında iken bu rakama 2000 li yıllarda 60 milyonu geçmiştir. Üretim rakamları sürekli artarken çevresel unsurlar sebebiyle bir takım aşılması gereken problemlerde oluşmaya başladı. Çünkü araçlar kullanım ömrü süresinde çevreyi olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Enerji kaynaklarının hızlı tüketimi, atıklarının yönetimi, sera etkisi, zehirli gazların salınımı ve kullanım ömrü sonunda bertaraf edilmesi, sektörün aşması gereken bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır.
Teknolojik yenilikler ile birlikte otomotivde ağırlığı düşüren malzemelerin kullanımı giderek artmıştır. Başlangıçta çok ciddi oranda metalik ürünler kullanılan otomotivde bu gün plastikler çok yaygın olarak kullanılmaktadır. 1965 yıllarında Avrupadaki bir otomobilde metal oranı %82 civarında iken bu oran 1980 lerde % 75 civarına düşmüştür. Bu gün ise çok daha dşük orandadır. Otomotiv bileşenlerini 3 ana grupta toplamak mümkün. Bunlardan plastik ürünler toplamda yaklaşık %15-20, metal oranı % 55-65 ve diğerleri diye ifade edeceğimiz her tülü sıvı, cam ve kumaş ise yaklaşık % 10-15 lik bir oranı oluşturuyor. Daha hafif malzemelerin ki bunlar plastik ve alüminyum aksanlardır, kullanılması yakı t tüketiminde ciddi avantaj sağlar. Yapılan araştırma sonucuna göre, araç başına 100 Kg lık bir ağırlık düşüşü, yakıt tüketiminde 100 Km için 0,7 litre civarında olduğu tespit edilmiştir. Yakıt tasarrufu ile birlikte çevreye tehlikeli gaz salınımı da düşmektedir.
Araçtaki bir çok ekipman tekrar kullanılabilir özelliktedir. Ve bunlar söküm sonrası ikini el ürün olarak pazarda modeline bağlı olarak satılabilmektedir. Çok eski modeller ve belli ölçekte zarar görmüş kısımlar ise yeni bir ürün çalışmasında kullanılmak üzere ayrıca kırılıp işlemlerden geçirilmektedir. Bu süreçlerde asıl büyük problem ve çevresel olarak önemli konu, zararlı metal içerikler ve sıvılardır. Bu açıdan bakıldığında, araçlardaki akü sıvısı ve kurşun, kadmiyum gibi ağır metallerin ayrıştırılması ve bertarafı özel bir önem arz etmektedir. Bunun dışında değerli metal olarak adlandırdığımız, bakır, magnezyum, çinko ve alüminyum türü parçalarda ayrı ayrı işlem görmelidir.
Avrupa birliği tarafından yayınlanan ELV direktifine göre giderek artan bir oranda otomotivlerin geri kazanılması öngörülmüştür. Bu doğrultuda, 2015 yılı sonrasında, otomotivi oluşturan bileşenlerin %95 oranında geri kazanılması planlanmıştır. Bu amaçla Avrupa’da bir çok geri toplama bölgesi oluşturulmuştur. Kullanıcı veya imalatçı belli bir süre sonunda belge karşılığında aracını bu toplama bölgelerine teslim eder. Bu doğrultuda Avrupa’da bir otomobil için ortala 12-15 yıl ömür biçilmiştir. İlk etapta kullanılabilir parçaların elle sökülmesi ve tehlikeli sıvıların ayrıştırılması sonrasında kalan kısım büyük değirmenlerde daha küçük parçalara ayrıştırılacak şekilde öğütülür. Öğütülmüş parçalar daha sonraki ara proseslerden geçirilerek kullanılabilir malzemeye dönüştürülmektedir.
Direktifteki yükümlülükler çerçevesinde imalatçı, daha düşük enerji kullanımı gerektiren, kolay sökülebilen, geri dönüşüme uygun ve toksik değerleri düşük malzeme kullanmalı. Ayrıca, pazara sürdüğü her araç için kolay sökülebilmesi konusunda bilgilendirme yapmak zorunda. Ömrünü tamamlayan araçlar için sertifikalı toplama alanları belirlemeli ve tüketicilerini burada yönlendirmeli. Bu bölgelerde elden geçen araçlar kullanılabilir parça ve tekrar kullanılacak malzemeler olarak ayrıştırılmış olacak.
Bu alanda ülkenizde ki çalışmalar Avrupa’nın çok gerisinde olmakla birlikte, üreticiler tarafından belli noktalar toplama noktası olarak tanımlanmıştır. Ancak buna rağmen gerçek anlamda söküm ve ikinci el piyasasındaki satışlar daha çok küçük işletmeler tarafından yapılmakta ve geri kalan metal aksanlar ise hurda olarak bırakılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, zararlı etkilerin tamamen bertaraf edildiğini söylemek çok zor. Bu dağınık yapının tek elden sürdürülebilmesi doğrultusunda verilen teşfikler bile, yaşı büyük araçların trafikten tamamen uzaklaştırmaya ve ülke filosunun gençleştirilmesine tam anlamıyla derman olmamıştır. Ancak zamanla oluşan bilinç ileri zamanda hem yasal zorunluluk, hem çevre bilinci ve hem de toplumsal alım gücü ile birlikte artarak deva edecektir.
