Kauçuğun 1800 lerde başlayan macerası günümüzde teknik olarak desteklenmiş uygulamalar ile devam etmektedir. Başlangıçta çok yalın bir kullanım amacı neticesinde gelişen kauçuk sanayi, zamanla sektörde kullanım alanı bulmuş ve sağlamış olduğu uygulama çeşitliliği ve kolaylığı sayesinde sanayinin hemen her alanında uygulanır olmuştur.
Çoğu zaman kauçuk malzemeleri bildiğimiz mevcut plastik gruplarından faklı düşünürüz. Oysa polimer dediğimiz ve küçük moleküler yapıların birleşmesi sonucunda oluşan, çok yüksek molekül ağırlıklı veya üç boyutlu olarak belli bir mekanik direnç gösteren bu kimyasal gruba bütün bilinen plastikler gibi kauçukta dahildir.
Moleküler yapıların endüstriyel olarak uygulanabilmesi,onların sektör tarafında talep edilen belli dirençleri ve özellikleri karşılaması ile mümkündür. Bu gün ağır sanayide taşıyıcı bant-konveyör olarak kullanılan kauçuk malzemeler, çok büyük bir oranda bu talebi karşılamaktadır. Çünkü üretimi sırasında kullanılan ana malzeme ve kullanılan diğer katkılar bir kimyasal reaksiyon sonucundageri dönüşümsüz olarak çok güçlü kimyasal yapılar oluşturmaktadır. Bu yapıları polimer endüstrisinde termoset diye adlandırıyoruz. Dolayısıyla, bu gün ağır sanayide konveyör bant olarak kullanılan ürünler aslında birer termoset polimer malzemesidir.
Konveyör veya taşıyıcı bant, kelime anlamı olarak; her türlü mamul veya yarı mamul endüstriyel ürünün bir noktadan başka bir noktaya taşınmasını ifade eder. Konveyörler her türlü eşya ve yükün taşınması, depolanması, işlem görmek üzer aktarılması ve dağıtılması gibi bütün süreçlerde kullanılırlar.
Konveyör bant üretiminde kullanılan malzemeler genelde kauçuk kompoundlar, endüstriyel kumaşlar, çelik teller ve dolgu malzemelerdir.
Konveyör üretiminde çok farklı kauçuk grupları kullanılabilir. Elbette ki burada kullanılacak kauçuk tipini belirleyen, taşıyıcı konveyörün kullanım sırasında maruz kalacağı şartlardır. Çok hafif yük ve direnç gerektirmeyen uygulamalarda konveyör sistemleri kullanılabildiği gibi, ağır sanayi için yüksek yük ve mekanik talepler içinde konveyör sistemleri kullanılmaktadır..
Konveyör bantlar temelde bir ana taşıyıcı ki bu temelde asıl yük transferini sağlayan taşıyıcıdır, ve bu taşıyıcıyı mekanik kuvvetler ve çevresel faktörler karşı koruyan dış katmanlarından oluşur. Ana taşıyıcıları kendi içinde kumaş veya çelik tel şeklin ikiye ayırabiliriz. Burada konveyörün kullanılacağı yere ve maruz kalacağı şartlara göre bir seçim yapılır ve tasarım buna göre gerçekleştirilir.
Bu gün konveyör bantlarının en ağır şartlara maruz kaldığı endüstriler çoğunlukla madencilik sektörüdür. Ağır yüklerin uzun mesafeler boyunda taşınması gerekir ve burada konveyörün belli bir esnekliğe sahip olması, her türlü darbe, kesilme ve yırtılmaya kaşı dirençli olması, şeklini muhafaza etmesi, sıcak ve soğuk şartlardan etkilenmemesi, temas ettiği veya etmesi muhtemel sıvılardan etkilenmemesi gerekir. Yine bazı özel talepler doğrultusunda yanmaz olması ve diğer çevresel şartlara karşı dirençli olması bir konveyörden beklenen temel beklentilerdir. İste bütün bunları bir arada uygulanabilir birürün elde etmek ve sanayide kullanmak ancak kauçuk sektörünün ve uygulamasının gelişmesi ile mümkün olmuştur.
Temel kauçuk malzemesi olarak sanayide genelde sentetik kauçuk türleri kullanılır ( butadiene-styrene, isoprene, butadiene, butadiene-acrylonitrile…..). Ağır sanayi bantlarında aşınmayı azaltmak için dış yüzeyler özel olarak kaplanır ve burada kullanılan malzemeler arzu edilen aşınma direncine göre değişir. Yüzey kaplama genelde termoplastik malzemeler ile örneğin TPU, TPO ve PVC ile yapılır. Daha orta ölçekli uygulamalarda genelde SBR tek başına veya SBR ninisoprene kauçuk ile olan karışımları kullanılır.
Konveyörlerde yağ türevi ürünlere karşı direnç gerektiren yüzeysel uygulamalarda NBR kauçuğu en yaygın olarak kullanılan kauçuktur türüdür. Bunun yanında Chloroprene kauçuğu, PVC veya NBR ninpolychlorohydrin ile farklı oranlardaki karışımları da kullanılmaktadır. Örneğin; sıcak asfalt ve diğer yağlı malzeme aktarımlarında yüzeyi epichlorohydrin kauçuğu ile kaplı konveyörler kullanılır.
Yanmazlık gerektiren durumlarda ise PVC, polychloroprene, NBR, SBR ve NR kullanılmaktadır. Yanmazlık direnci için kauçuk yapılara yanmayı geciktiren ( çoğunlukla antimonytrioxide ve kloroprafin ..) özel dolgu malzemeleri eklenir.
Ağır sanayi dışında daha basit uygulamalarda ki özellikle gıda türü uygulamalarda kullanılacak konveyörlerin yüzeyinin gıda ile temasta etki yapmayacak bir kauçuk ile kaplanmış olması esastır. Bunlar genelde koku oluşturmayacak, NR, NBR ve renkli PVC türü malzemelerdir.
Ağır sanayi konveyörlerinde kullanılan kumaşlar poliamid veya poliester bazlı olabilir . Bazen çok daha yüksek dirençli kevlar tarzı özel kumaşlarda kullanılabilir. Kumaşlar kauçuk ile kaplanmadan önde özel resinler ile işleme tabii tutulur. Burada ki temel amaç kumaşın kauçuk yapı ile en iyi şekilde yapışmasının sağlanmasıdır. Doğal selülozik yapılar olarak bazen pamuk türevi kumaşlar veya bütün bunların farklı bileşimdeki üretilmiş kumaşlar da kullanılabilir.
Bir çok sanayide arzu edilen direnci yakalamak için çelik tel veya dokumaların kullanılması kaçınılmazdır. Üretilecek konveyörün kalınlık ve özelliklerine göre çelik tellerin çapı, çelik tel yüzeylerine yapılan kaplama ve çelik örgü ( hasır) tipleri değişmektedir.
Görüldüğü gibi, kauçuk ağır sanayide ekonomik olarak malzeme aktarımı konusunda, istenen talepleri karşılayan yegane ürün tipi olarak karşımıza çıkmaktadır. Elbette ki gerekli tasarım ve beklentiler doğrusunda tak başına kauçuk hamuru olmasa bile çelik gibi faklı malzeme grupları ile yapılan kombinasyonlar sanayinin ihtiyacı her türlükonveyör talebini karşılamaktadır.
Ülkemiz, bütün plastik gruplarında olduğu gibi kauçuk gruplarındada dışa bağımlı olarak üretimini sürdürmektedir. Bu açıdan bakıldığında, konveyörleri üretimde verimli ve dikkatli kullanılması sanayici için vazgeçilmezdir. Bu ayrıntılara dikkat edilmediği taktirde, her türlü kullanım faktörü ve çevresel faktörlerden etkilenecek olan konveyörün ekonomik ömrü kısalacaktır.
Özellikle ağır sanayi grubunda bir konveyörün ekonomik kullanım süresi 12 aya kadar düşmektedir. Yani her yıl konveyörün değiştirilmesi gerekir ki bu sanayici için oldukça külfetli bir gider kapısı demektir. Bu süreç iş yükünün daha az olduğu bazı hafif sektörlerde 70-80 aya kadar çıkabilir.
Eğer elimizde yedek konveyör bulunduruyor veya imalatçımızın bulundurmasını istiyorsak, bu tür stok ürünler içinliteratürlerde tanımlanmış stok süresi veya diğer bir deyişle raf ömrü 12 ay olarak belirtilmiştir. Çünkü ürünümüz kimyasal bir reaksiyon sonucunda elde edilmiş yeni bir kimyasal yapıdır ve doğal olarak çevre şartlarından etkilenecektir. Depolama şartlarında ortam nemi, oksijen, ozon, ışık, ısı gibi parametreler yüzeysel olumsuzluklar oluşturacak ve ürünün kullanım ömrünün kısalmasına sebep olacaktır. Bu sebeple depoda bekleyecek olan ürünün orijinal koruyucu ambalajında, serin ve kuru bir depo ortamında direkt gün ışığından koruyacak şekilde saklanmasına özellikle dikkat edilmelidir.
RÜSTEM POLAT
Polimer Bilimi ve Teknolojisi Danışmanı
RÜSTEM POLAT PLASTİK EĞİTİM VE DANIŞMANLIK
